Dr Vukašin Marković, učesnik Oktobarske i Kineske revolucije

• 1Ovo se svidja korisniku: Eutropije
  
  Registruj se da bi pohvalio/la poruku!

Napisano: 20 Dec 2012 1:19



Ova čuvena fotografija - Lenjin i drugovi vrše smotru Crvene garde na Crvenom trgu u Moskvi 1919. - svedoči o jednom gotovo zaboravljenom jugoslovenskom i crnogorskom revolucionaru.
Iako je ova fotografija u domaćim (jugoslovenskim) publikacijama reprodukovana mnogo puta, kao uostalom i širom sveta, malo je poznato da je na fotografiji moguće videti i crnogorskog revolucionara, dr Vukašina Markovića, učesnika tri revolucije i pokretača jedne neuspele revolucionarne pobune. Marković je treći s leva - brada i napoleonska poza.

Vukašin Marković je rođen u Piperima pokraj Podgorice 1874. Kako se ponegde sitiče, dospeo je u Rusiju još krajem 19. veka tako što se kao ložač ukrcao na parobrod kojim je knez Nikola Petrović putovao ka ruskoj obali Crnog mora. Poznato je da je završio gimnaziju u Jagodini. U Harkovu je završio studije teologije, medicine i veterine. Na studijama je prihvatio ideje revolucionarnog radničkog pokreta. Knezu i kralju Nikoli je iz Rusije slao pisma uvredljive sadržine.
Bio je član Ruske socijaldemokratske radničke partije od 1903. i učesnik revolucija iz 1905. i 1917. (u međuvremenu je boravio u carističkim zatvorima). Tokom 1926. boravio je u Kini, tako da je bio verovatno jedini jugoslovenski učesnik Kineske revolucije.
U kratkoj partijskoj autobiografiji s kraja 1920-ih napisao je: "Vukašin Marković, Crnogorac. MOJA PORODICA JE PROLETARIJAT CIJELOGA SVIJETA, NEMAM NI KAŠIKE NI MAČKE. MOJA NACIONALNOST JE ČOVJEČANSTVO."

Tokom Oktobarske revolucije učestvuje u oružanim borbama u Moskvi, a kasnije na tzv. Češkom frontu u kazanjskom regionu.
Jedan je od osnivača i prvi je predsednik Jugoslovenske komunističke grupe pri RKP(b). Treba napomenuti da je Markovićeva supruga, francuska revolucionarka Žana Laburb (Jeanne Marie Labourbe), osnivačica francuske sekcije pri RKP(b), bila žrtva kontrarevolucionarnog terora u Odesi 1919. Žana Laburb je u sovjetskoj kulturi sećanja ostavila mnogo značajniji trag od njenog supruga. Npr. njen lik je prisutan u sovjetskoj filateliji.
Jeanne Marie Labourbe



Dr Vukašin Marković je 1921. dospeo u Crnu Goru iz Sovjetske Rusije po zadatku Komunističke Internacionale kako bi organizovao revolucionarni pokret među zemljacima. Okupio je nekoliko desetina istomišljenika u zavičajnim Piperima s namerom da pokrene oružanu pobunu, koja bi se, po njegovim zamislima, trebala proširiti na čitavu Crnu Goru. Međutim, njegovi planovi su bili nerealni. Iako je KPJ u Crnoj Gori na prethodnim izborima pojedinačno osvojila najveći broj glasova, u Crnoj Gori nije bilo mnogo onih koji su bili spremni na revolucionarnu borbu bez zadrške. Na udaru žandarmerije su se uskoro našle porodice pristalica dr Markovića, a naročito njegovi rođaci koji su odreda hapšeni bez obzira na pol i uzrast (žandarmerija je hapsila i maloletne Markoviće).
Tokom naredne dve godine obruč se sve više sužavao oko dr Markovića i njegovih pristalica koji su se odmetnuli u gerilu. Kako je vreme prolazilo, sve više njegovih pristalica je bilo uhapšeno. Među njima je bio i Petko Miletić, bivši ratni zarobljenik u austro-ugarskim logorima, a potom i svedok Mađarske komune (1919), a kasnije najpoznatiji politički zatvorenik i najpoznatiji komunista Kraljevine Jugoslavije i jedan od nesuđenih kandidata za generalnog sekretara KPJ, nakon 1937.
Dr Marković se uskoro predao vlastima jer mu je bilo garantovano da neće biti hapšen ukoliko se dobrovoljno preda. Međutim, vlasti su prekršile obećanje i uhapsile su Markovića. Ipak, Marković je uspeo da pobegne iz cetinjskog zatvora nakon nekoliko meseci i da se, potom, ilegalnim kanalima dokopa Beča, gde je bilo sedište CK KPJ u egzilu. Zatim se, zahvaljujući dokumentima oje je pribavio u sovjetskoj ambasadi, domogao Rusije. Kao što sam napomenuo, boravio je 1926. u Kini, u Kantonu, kao kominternovski instruktor pri Komunističkoj partiji Kine.
Krajem 1920-ih ponovo boravi u Moskvi. Navešću sećanje Božidara Maslarića (potonji interbrigadista) na dr Markovića iz ovog razdoblja: reč je o jednoj anegdoti iz Internacionalnog emigranskog kluba u Moskvi, čiji predsednik je bio upravo Maslarić: "Највише ми је бриге задавао др Вукашин Марковић, лекар. Он није био нормалан човек. Редовно је долазио у клуб. Нарочито је долазио кад су била политичка предавања и узимао редовно реч. Кад смо једном препричавали Стаљинов реферат, после светске економске кризе од 1929. године, у коме се говорило о привредној депресији и сплашњавању револуционарног покрета у свету, устаде Вукашин Марковић и поче говорити супротно. ’Треба ићи у Кину. Дајте нам пушке и видећете шта ћемо ми тамо урадити.’ То је био велики скандал у Москви, али ипак лако ликвидиран, јер је др Вукашин Марковић већ био познат као ненормалан човек у целој политичкој Москви."

Vukašin Marković je krajem 1930-ih, u vreme staljinističkih čistki, dospeo u logor. Pušten je iz logora početkom 1940-ih. Umro je 1944.

Svojim revolucionarnim iskustvom uticao je na čitav niz crnogorskih revolucionarnih komunista.
najviše je uticao na svoje sinovce Radula, Jola i Mirka i na sinovicu Stoju. Njih četvoro su se odmetnuli u šumu zajedno sa stricem 1921. Jole je robijao desetak godina u zatvorima Kraljevine Jugoslavije, a Radule, Mirko i Stoja su uspeli ilegalnim kanalima da se dokopaju Sovjetskog Saveza, sredinom 1920-ih. Mirko je kasnije postao borac Internacionalnih brigada u Španiji, gde je ostvario prijateljstvo sa čuvenim Ernestom Hemingvejom (boravio je kod Hemingveja na Kubi 1939. nakon odlaska iz Španije). Mirko se vratio u Jugoslaviju 1945. iz SAD gde je boravio nakon Španije i Kube, da bi 1948. bio uhapšen kao pristalica Rezolucije Informbiroa. Boravio je nekoliko godina na Golom otoku. O svom životnom iskustvu je pisao u memoarima: Mирко Марковић, Одабрани пут. Мемоари, Подгорица, 1997.
Jole Marković, drugi Vukašinov sinovac, izbegao je u Albaniju nakon Rezolucije Informbiroa, da bi nekoliko puta upadao na jugoslovensku teritoriju naoružan. Uhvaćen je, tako da je i on završio na Golom otoku.
Takođe, Vukašin Marković je uticao i na svog nećaka, Ivana Milutinovića, kasnije poznatog crnogorskog komunistu i organizatora antifašističkog ustanka 1941. i jednog od rukovodilaca Narodno-oslobodilačkog pokreta.
Ovo je uglavnom sve, ili skoro sve, što znam o dr Vukašinu Markoviću. Ukoliko neko zna još nešto, naročito kada je reč o Markovićevom boravku u Kini, biće mi drago da me dopuni.

-

• 1Ovo se svidja korisniku: Lažni Kalabić
  
  Registruj se da bi pohvalio/la poruku!

Nekadasnji Zdravstveni centar u Titogradu/Podgorici je nosio njegovo ime, dok 90-tih nije postao KBC CG pa onda sadasnji KC CG.

• 0Niko još nije pohvalio poruku.
  Registruj se da bi pohvalio/la poruku!

Pretražujući po internetu, naleteo sam na feljton o dr Vukašinu Markoviću, koji je objavio njegov rođak, publicista Vasilije Marković, u podgoričkom dnevnom listu Dan 2011. Nažalost, još uvek, koliko mi je poznato, na našem jeziku nedostaje jedna naučna monografija o ovom izuzetno zanimljivom crnogorskom revolucionaru.
Preneću neke zanimljive detalje iz feljtona, kako bih upotpunio sliku o dr Vukašinu Markoviću. Od svih podataka, najzanimljiviji su oni koji svedoče o Markovićevom učešću u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu kao dobrovoljca u srpskoj vojsci. On i njegova supruga prešli su Albaniju zajedno sa srpskom vojskom.

Podatak koji sam izneo o načinu na koji je Marković dospeo u Rusiju, očigledno nije tačan. Evo šta Vasilije Marković kaže o Vukašinovom dolasku u Rusiju: "U Jagodini je završio dva razreda niže gimnazije, a nakon toga, na nagovor rođaka Miloša Markovića, koji se tada školovao u Rusiji, otputovao u daleki Novočerkask da upiše Donsku bogosloviju. Učinio je tako, uz odobrenje svoga oca, pošto je pohađanje bogoslovije bilo besplatno. Preporuku je dobio u Petrogradu, lično od oberprokuratora sv. Sinoda, izvjesnog Pobjedonosceva." Ovo se zbilo 1892.
"Marljivio je učio u Donskoj bogosloviji, premda se nastava obavljala na ruskom jeziku. U bogosloviji, pored teoloških nauka, polaznici su obavezno pohađali nastavu latinskog, grčkog i jevrejskog jezika, a od živih jezika njemački i francuski. Poslije šest razreda bogoslovije Vukašin je položio maturu. Bio je osposobljen za sveštenika i za učitelja osnovne škole.
Željan da proširi svoje duhovne horizonte, Vukašin odlazi u Harkov, gdje diplomira na veterini, a potom stiče doktorat cjelokupnog ljekarstva, 16.VIII 1912."

O braku sa Žanom Laburb:
"Pred kraj boravka u Novočerkasku upoznao je mladu, šarmantu došljakinju iz Francuske, koja je bila guvernanta u jednoj otmenoj poljskoj porodici. Zvala se Žana Laburb. Desila se ljubav među njima, koju su ovjenčali građanskim brakom. Mladi bračni par nedugo potom odlazi u Harkov. Razlog je bio Vukašinov upis na Harkovski univerzitet, tačnije na veterinu i medicinu."

O Vukašinovom uključivanju u revolucionarni pokret:
"U analima ruske revolucije iz 1905. godine, Vukašin slovi kao rukovodilac ilegalne boljševičke ćelije na harkovskom Veterinarskom fakultetu. Dokumenti kazuju da je bio jedan od organizatora u Harkovu i vođa borbene grupe na harkovskim barikadama. Nakon ugušenja ustanka, boljševički zanesenjak, student Vukašin Marković biva uhapšen na kratko."

Zatim Vasilije Marković iznosi da je marković zajedno sa Lavom Trockim boravio 1906. u Beogradu (navodno ih je otkrila policija, da bi oni potom prešli u Švajcarsku). Međutim, ovo je očigledna mistifikacija. Trocki 1906. boravi u zatvoru, a kasnije u progonstvu.
"Iste godine nekoliko istaknutih boraca protiv apsolutizma crnogorskog knjaza Nikole dobijaju pisma iz Rusije, od Vukašina Milićeva. Šalje nekoliko ultimatuma na adresu knjaza Nikole, pozivajući ga da abdicira."
http://www.dan.co.me/?nivo=3&datum=2011-09-13&rubr.....volucionar

Podatak o Markovićevom dobrovoljnom učešću u Balkanskim ratovima kao i u Prvom svetskom ratu i prelasku Albanije u okviru srpske vojske, meni je ranije bio nepoznat. Međutim, ovaj podatak samo dodatno potvrđuje veličinu ovog čoveka:
"Pošto je položio doktorat cjelokupnog ljekarstva, avgusta 1912. god. u Harkovu, dr Vukašin Marković se uputio u Srbiju i Crnu Goru kao član specijalne ruske misije Crvenog krsta. Uzima učešća kao ljekar u oba balkanska rata. U Beogradu je bio 1913. u vojnoj bolnici kao ljekar ordinator, docnije je upućen u Pirotski okrug radi suzbijanja kolere. Poznato je da je dopirao do pljevaljskog crnogorskog fronta, gdje je razdijelio ruske rublje rođacima, a kad mu je pristupio stariji brat Jovan, imao je u džepu samo maramicu koju mu je darivao. Tom prilikom, u Pljevljima, biva uhapšen i zadržan u arestu, nekoliko dana, pod optužbom da je zavjerenik protiv crnogorskog mogula kralja Nikole. Po završetku balkanskih ratova, sa istom misijom ruskih ljekara vraća se u Rusiju.
Početkom I svjetskog rata, 1914, ponovo dolazi u Beograd, ponovo kao član misije ruskog Crvenog krsta. Raspoređen je u sastav Šumadijske divizije, a septembra naredne godine upućen za ljekara Srpske sandžačke divizije. Nakon austrougarske okupacije Srbije i Crne Gore, sa jedinicama srbijanske vojske prolazi albansku golgotu. Kako je posjedovao rusko državljanstvo, ubrzo se vraća u Rusiju."
http://www.dan.co.me/?nivo=3&datum=2011-09-13&rubr.....urevjesnik
U Srbiji zajedno sa Vukašinom boravi i njegova supruga Žana Laburb. Ona je takođe prešla Albaniju zajedno sa srpskom vojskom.

Zatim autor govori o ubistvu mlađeg Vukašinovog brata Milutina, u Crnoj Gori 1915, i o političkoj pozadini ovog ubistva.
"Odazivajući se na mobilizaciju 1915, Vukašinov mlađi brat Milutin vraća se iz Harkova, gdje je na poziv starijeg brata došao na studije (pravnih nauka), u zavičajnu Crnu Goru. Kraljevi banditi raznose ga bombom iz zasjede u Momiškoj škali, prema Piperima."

Nakon povratka u Rusiju, Marković je ponovo na frontu:
"Dr Vukašin Marković odmah po povratku u Rusiju postavljen je za vojnog ljekara i priključen jedinicama na južnom ruskom frontu. Godine 1917. postaje varoški ljekar u Petrogradu."

O učešću u Oktobarskoj revoluciji:
"Dr Vukašin Marković, po Lenjinovom nalogu, uputio se iz Petrograda u Moskvu, radi oslobađanja Kremlja. Bio je u najužem komandnom kadru boljševika koji su rukovodili oslobađanjem Kremlja. Pojedinosti o ovoj operaciji zapisane su u nevelikom broju publikacija, ali su zapisane! Odasvud tutnje plotuni. I pjesma odjekuje: „Vperjod, tavarišči, v nogu..."
V. Marković stiže na sve strane, bez predaha. Ističe se u organizovanju Crvene armije na jugu Rusije. Ratna sreća služi naizmjenično, čas bijelu gardu, čas Crvenu armiju. Gine se i na jednoj i na drugoj strani. Nakon okončanja I svjetskog rata, sile Antante preuzimaju sveobuhvatnu ofanzivu protiv mlade Sovjetske republike.
Početkom 1918, Dr Vukašin Marković izabran je za komesara bataljona, potom za komadanta bataljona, a ubrzo i za komesara brigade na tom dijelu fronta."

"S proljeća 1919, Dr Marković prelazi na istočni dio ruskog fronta. Bori se protiv stranih intervencionista, „gdje se isticao primjernom hrabrošću i umješnošću u komandovanju".
Tragična sudbina je zadesila njegovu suprugu Žanu Laburb, drugog marta 1919. godine. Po Lenjinovoj odluci ova odvažna francuska revolucionarka, koju je Oktobarska revolucija zatekla u Moskvi kao nastavnicu francuskog jezika, bila je upućena u Odesu da bi odvraćala francuske mornare od intervencije na Rusiju. Nesrećno se završila ta misija. Francuski intervencionisti raskomadali su mornarskim bajonetima njeno tijelo."
http://www.dan.co.me/?nivo=3&datum=2011-09-13&rubr.....2Aurore%22

O Žani Laburb:
http://www.dan.co.me/?nivo=3&rubrika=Feljton&datum.....a%20Laburb

Zatim nedostaje nekoliko anstavaka feljtona, tj. nisu dostupni na internetu (inače je arhiva Dana nesređena, a dizajn sajta oskudan).

List Politika piše 1926. o Markovićevom boravku u Kini:
"Beogradski list „Politika", 27. Dž 1926, javlja: „Dr Vukašin Marković, poznati crnogorski odmetnik, koji je prije godinu dana pobjegao iz sudskog pritvora na Cetinju, sada se nalazi u Kini... Njega je sovjetska vlada, posle uspjeha kantonskih boljševičkih trupa, poslala Kinezima za glavnog boljševičkog komesara... Pritvorenik cetinjskog suda sada je stvarni gospodar preko pedeset miliona Kineza. Jedan uspjeh kakav nijedan Crnogorac nije postigao do danas... Sovjeti su slali Dr Markovića samo tamo gdje je potrebno bilo više elektriciteta i više eksplozivnosti..."

"Po povratku u Moskvu radio je na moskovskom Medicinskom fakultetu. Bio je angažovan i u sekciji Kominterne za balkanska pitanja."
http://www.dan.co.me/?nivo=3&datum=2011-09-19&rubr.....o%20pjesmu

Nepoznanice i nagađanja o njegovom hapšenju 1937. kao i o njegovom kraju:
"Agenti NKVD hapse dr Vukašina Markovića 5. maja 1937. godine. Na saslušanju, islednik insistira da je u pitanju imperijalistički špijun u Kominterni. Na te riječi doktor zgrabi pepeljaru sa stola i razbija čelo enkavedeovskom čistuncu. Odmah je proglašen psihijatrijskim slučajem i sproveden u Lubjanku. Tek 27. DžII 1937, osuđen je NKVD trojkom na deset godina robije. Upućen je u Solikamski logor na Uralu, kod ušća Jajve u Kamu, radi izdržavanj kazne.
Pred napad Njemačke na Sovjetski Savez, 1941, u stan njegovog sinovca književnika Radula Markovića Stijenskog, došao je čovjek (scrnogorskim naglaskom) i saopštio u povjerenju da će doktora likvidirati u logoru, jer pravi svakodnevne demonstracije, stoga neka požuri da ga spasi. Dramatičan pokušaj Stijenskog umalo je i njega stao glave.
Postoje tri verzije o okončanju života revolucionara dr Vukašina Markovića. Nagađa se da je umro 1943. godine. Mjesto sahrane nije poznato! Po jednoj verziji, navodno, ostao je u nekom sanatorijumu na Uralu, blizu grada Solikamsk. Po drugoj, oslobođen je iz logora neposredno pred napad Njemačke, i deportovan u Kujbišev kao zaslužni građanin, gdje je smješten u dom za stare. Po trećoj, sahranjen je ispod zidina poznatog hrama u Moskvi, na lijevij obali rijeke Moskve, gdje su sovjetske vlasti pokopale većinu jugoslovenskih revolucionara."

Kultura sećanja u Jugoslaviji i Vukašin Marković:
"Zvanična Crna Gora će tek 1983. godine donijeti odluku da se novosagrađeni Klinički centar u Titogradu (Podgorici) nazove imenom Dr Vukašina Markovića i da se na ulazu podstavi spomen-bista "revolucionara, humaniste i ljekara Vukašina Markovića". Svečanosti je prisustvovao predsjednik SR Crne Gore Veselin Đuranović, a o revolucionarnom liku Vukašina Markovića govorio je Periša Vujošević. Autor spomen-biste bio je Srdan Kovačević.
Novije crnogorske vlasti, mimo ikakve odluke, u doba kad je ministarstvom zdravlja harčio Miomir Mugoša, iz naziva Kliničkog centra izbrisale su ime Vukašina Markovića. Ostala je spomen-bista, zagledana u ništa. Zapuštena..