|
ZELL - Zero lenght launch ili prevedeno kao sistem lansiranja "nulte dužine" je koncept koji je postao popularan među vojnim planerima i stratezima tokom ranih godina hladnog rata.
Smatralo se da su aerodromi izuzetno ugroženi ukoliko bi došlo do sukoba između velesila, pa je tražen način kako bi se otklonila zavisnost vazduhoplova od onesposobljenih PSS.
Tokom 1950-ih, otpočeli su prvi eksperimenti sa različitim metodama za lansiranje naoružanih borbenih aviona bazirani na upotrebi raketnih motora. U pojedinim varijantama avion bi se mogao lansirati sa prikolice sa gotovo bilo kojeg mesta, uključujući one koji bi se mogli maskirati ili na drugi način prikriti do trenutka lansiranja.
Primarna prednost sistema lansiranja nulte dužine je uklanjanje ovisnosti o ranjivim aerodromima.
U slučaju iznenadnog napada, vazduhoplovne snage opremljene takvim sistemima mogle bi da izvrše efikasnu protivvazdušnu odbranu i pokrenu sopstvene vazdušne protivudare čak i ako su njihove vazdušne baze uništene nuklearnim napadom.
Iako se lansiranje aviona pomoću raketnih motora pokazalo prilično efikasnim, pista je i dalje bila potrebna da bi ti avioni mogli sleteti.
Ubrzo se pokazalo se da su mobilne platforme za lansiranje po prilično komplikovane za rad i pomalo glomazne što ih je činilo teškim za transport.
Takođe, postavljalo se veliko pitanje oko sigurnosti samih pokretnih lansirnih rampi posebno u slučaju ako bi takve rampe bile opremljene avionima sa nuklearnim oružjem.
USAF i RV SSSR-a, prvi su koji su sproveli eksperimente u lansiranju nulte dužine. Prvi avion s ljudskom posadom koji je lansiran po sistemu ZELL 1955 godine bio je F-84G.
Američka ispitivanja sa F-84 započela su korištenjem raketnog motora sa čvrstim gorivom Martin MGM-1 Matador potiska 240 kN koji je radio svega nekoliko sekundi nakon startovanja a zatim otpao sa aviona.
Glavni interes Sovjeta u ZELL-u bio je zaštita aerodroma i strateških objekata a za tu ulogu odabran je MiG-19. Sovjeti su na MiG-19 koristili raketne motore PRD-22R potiska od 600 kN.
USAF je izveo i veliki broj testiranja i sa vazduhoplovom F-100 u konfiguraciji sa nuklearnim oružjem. Uprkos izuzetno velikom potisku koji generiše raketni motor, F-100 bi navodno podvrgao svog pilota maksimalnoj sili ubrzanja od 4g tokom faze lansiranja pri tom postižući startnu brzinu od oko 500 km/h Nakon što potroši svo gorivo, raketni motor se odvoji od trupa. Međutim ispitivanje je pokazalo da se to u nekim slučajevima i nije znalo desiti pa je moglo prouzrokovati i delimičnu štetu na avionu.
Uprkos svim poteškoćama, ZELL na F-100 smatrao se prilično uspešnim, ali kako je vreme prolazilo ideja o nastavku ispitivanja sve više je padala u zaborav da bi ubrzo bila napuštena.
Tome je kumovao pre svega ubrzan razvoj STOL i VTOL vazduhoplova kao i sve veća efikasnost vođenih projektila.
|
